Pracując w Poradni Ortopedycznej niejednokrotnie mam okazję konsultować dzieci w wieku przedszkolnym, kierowane do gabinetu po przeprowadzanych w różnych miejscach badaniach okresowych. Cel takiej wizyty to ocena narządu ruchu dziecka i wykluczenie istotnych jego patologii, w tym wad postawy. Każda z nich w mniejszym lub większym stopniu wymaga wdrożenia konkretnego leczenia i profilaktyki zapobiegającej pogłębianiu się wady.
Postawa to układ ciała człowieka w pozycji stojącej. Można wyróżnić postawę zwykłą i baczną czyli taką, którą przybieramy gdy np. matka prosi dziecko o to, aby się wyprostowało, a ono wykonuje polecenie prostując plecy pracą mięśni. Postawa może być zależna od wielu czynników zewnętrznych np. czynników genetycznych, stanu zdrowia, nastroju czy po prostu zmęczenia.
Na dobrą sprawę pierwszej oceny postawy można dokonać w momencie gdy dziecko pierwszy raz staje lub zaczyna chodzić. Wtedy to istotne odchylenie od postawy zwykłej możemy nazwać wadą postawy czyli takim jej zaburzeniem, które może być biernie lub czynnie skorygowane lub też może cofnąć się wraz ze wzrastaniem dziecka.
Etiologia wad może być wrodzona: kostnopochodna, mięśniopochodna lub neuropochodna oraz nabyta: rozwojowa lub nawykowa.
Zbyt długo utrzymująca się wada postawy może prowadzić do zmian przeciążeniowych narządu ruchu i zaburzenia jego funkcji, a w efekcie wtórnych zmian zwyrodnieniowych.
Wady postawy są problemem społecznym i medycznym, a kluczem do walki z nimi jest przede wszystkim profilaktyka czyli ich wczesne wykrywanie i wdrażanie odpowiednich technik medycznych, skutecznie eliminujących przyczyny ich powstawania. Statystyki są bezlitosne, przeciętnie co drugie dziecko prezentuje jedną z takich wad.
Właściwe postępowanie korekcyjne w odpowiednich, dostosowanych do tego ośrodkach, okresowe kontrole specjalistyczne oraz właściwe ćwiczenia, pozwalają na eliminacje czynników je wywołujących.
Najczęstszą wadą postawy jest boczne jednołukowe skrzywienie kręgosłupa, w znacznej mierze przypadków ustawiające się wygięciem w stronę lewą. Cechą charakterystyczną tej wady, jest możliwość jej biernej lub czynnej korekcji. Nie można jednak nigdy ostatecznie wykluczyć czy nie jest to przypadkiem początek prawdziwej skoliozy strukturalnej będącej poważnym problemem, wymagającym niejednokrotnie stosowania gorsetów, a w skrajnych przypadkach leczenia operacyjnego. Skrzywienia kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej czyli patrząc na kręgosłup z boku, występują fizjologicznie w postaci lordozy szyjnej i lędźwiowej lub kifozy piersiowej i krzyżowej. Ich znaczne zwiększenie lub zmniejszenie również może być wadą postawy, charakterystyczne dla tych wad są: plecy okrągłe, wklęsłe, okrągło-wklęsłe. Kolejnym przykładem wad może być odstawanie łopatek czy wysunięcie barków do przodu.
Częstym, zwracającym uwagę rodziców problemem jest chód gołębi czyli rotowanie stóp podczas chodu do wewnątrz w płaszczyźnie podłoża. Może to być związane z nadmiernym przodoskręceniem czyli tzw. antetorsją szyjki kości udowej, która z wiekiem dziecka zmniejsza się, szpotawością kolana, lub wadami stóp. Chód gołębi do 6-7 roku życia uznawany jest za jedną z odmian chodu fizjologicznego.
Następnym budzącym niepokój rodziców spostrzeżeniem jest nadmierna szpotawość lub koślawość stawu kolanowego. Koślawość to odchylenie stawu kolanowego w stronę linii centralnej ciała, czyli przyśrodkowo, a szpotawość to odchylenie na zewnątrz od tej linii. Na ogół każde dziecko rodzi się ze szpotawością kolan, a w okresie stawiania pierwszych kroków kąt osi uda i podudzia staje się bliski zeru. W wieku 2-3 lat może osiągnąć nawet 10 stopni koślawości, następnie te wartości na ogół stopniowo zmniejszają się i u dorosłych mężczyzn osiągają wartości do 6, a u kobiet nawet 8-10 stopni. Duża koślawość kolan, jako wada postawy zanika w wieku około 10-12 roku życia, jednak w razie utrzymywania się koślawości większej niż 12 stopni powyżej tego wieku może ona stanowić wskazanie do leczenia operacyjnego.
No i wreszcie najczęstszą przyczyną wizyty rodzica z dzieckiem w gabinecie ortopedycznym jest tzw. stopa koślawa czyli koślawość tyłostopia lub stopa płasko-koślawa. Niewielka koślawość to fizjologia. Nieco większa może być nazwana wadą postawy i utrzymuje się tylko w stopie obciążanej, na ogół ustępuje do 6-7 roku życia.
Cóż więc rodzic powinien wiedzieć o wadach postawy? Przede wszystkim powinien pamiętać o okresowej kontroli ortopedycznej, o stosowaniu się do zasad profilaktyki wad postawy, czyli ograniczeniu siedzącego trybu życia dziecka, zwiększania jego sprawności fizycznej, wpajania nawyku utrzymywania prawidłowej postawy na co dzień. Należy dostosować sprzęty codziennego użytku do potrzeb i możliwości kręgosłupa. Opiekun powinien pamiętać, że dziecko z wadą postawy może praktycznie uprawiać każdy dostępny w szkole sport, a w szczególności pływanie. Należy też pamiętać o przydatnym w niektórych sytuacjach zaopatrzeniu ortopedycznym jakim jest np. prostotrzymacz, właściwym obuwiu, czasem wkładkach ortopedycznych.
Nie pozostaje mi w związku z tym nic więcej jak tylko zaprosić rodziców i dzieci do gabinetów ortopedycznych na okresowe kontrole.
Dr Dawid Jaskólski
Mała Klinika, ul. Malczewskiego 51
80-107 Gdańsk
